Kung sa katotohanan ng pagkakaroon ng mga Lumad na kailangang magbakwit o mga paraalang Lumad na kailangang magbakwit para lang makapagpatuloty, masasabing mahabang panahon nang hindi pinahahalagahan ng mga nasa gobyerno ang kalagayan ng mga katutubo.
Higit na nakakabahala ang paglabag sa kanilang karapatan. Pangangamkam sa kanilang mga lupang ninuno, pagpatay sa mga guro at lider, pagsasara ng mga paaralang Lumad, at ang militarisasyon sa kanilang mga lupain maging ang panggigipit sa mga lugar na kanilang pinagbakwitan.
Taong 2017, mariin na pagbabanta ang natanggap ng mga Lumad, partikular na rito ang mga estudyante sa alternatibong paaralan, mula mismo kay Pangulong Rodrigo Duterte. Walang pag-aalinlangan na ipinahayag sa kanila na bobombahin ang kanilang mga paaralan dahil umano’y nagiging punlaan ng mga rebelde.
Si Lala ay isa sa mga estudyanteng Lumad na nagbakwit sa Kamaynilaan. Bata pa man, malinaw na sa kanya na ipinagkait sa kanila ang karapatan sa edukasyon, sariling pagpapasya, at higit sa lahat ang karapatan nilang mabuhay. Marahil ito ang mga katotohanang hindi nais ng mga nasa kapangyarihan na matututunan nila.
“Hindi man binomba pero 216 na paraalang Lumad sa buong Mindanao ang ipinasara, ay hindi na po siya nakakapagturo. Pinasara, sinira, o sinunog at saka ang iba naman po ay ayaw na rin po magturo kasi tinatakot po iyong mga teacher namin. Binabantaan iyong buhay nila,” paglalahad niya.
Natapos na ang klase ng paaralang bakwit. Nagbabalak na ring umuwi ang paaralang Lumad.
Sumama ang mga kabahagi ng paaralang Lumad sa protesta sa huling State of the Nation Address o SONA ni Duterte habang narito pa sa Maynila upang isanib ang kanilang mga panawagan sa iba’t ibang sektor sa lipunan.
Kahit pa man may banta sa kanilang buhay, matapang pa rin na binabaka at ipinagpapatuloy ni Lala at kapwa nito estudyanteng Lumad na pangalagaan ang prinsipyo ng pagkatuto upang hindi ito tuluyang hawiin sa pag-ihip nang malakas na hangin ng administrasiyong mapagsamantala.
Dahil nagkakait sa edukasyon ay tila walang natutunan ang pangulo sa usapin ng karapatang pantao.
“Kung kaklase po namin siya, bagsak po siya,“ pagsasaad ni Lala.
Tila wala rin itong natutunan sa kasaysayan. Dahil hangga’t may inaapi, mayroon at mayroong mamumulat at maninindigan—may paaralan mang magturo nito o wala.
