FEATURES

Mula Sigwa hanggang Commune hanggang EDSA: mga kabataang martir at bayani ng UP

Jan 27, 2016

Mula Sigwa hanggang Commune hanggang EDSA: mga kabataang martir at bayani ng UP

Enero 26, 1970 ang araw ng muling pagbubukas ng Kongreso at ang paglahad ng muling halal sa pagkapangulo na si Ferdinand Marcos ng kanyang State of the Nation Address. Nagtipon sa labas ng Kongreso ang sampung libong estudyante, maralitang kabataan, manggagawa at magsasaka upang magprotesta sa mga mapanupil na polisiya ni Marcos. Marahas na dispersal ang naging tugon sa rally. Ang marahas na dispersal ay sinundan ng tatlong buwang malawak at mapanlabang pagkilos ng kabataan at mamamayan na kilala na ngayon bilang First Quarter Storm (Sigwa ng Unang Kwarto). Kinikilala rin ito bilang mahalagang pagsulong ng pambansa demokratikong rebolusyon sa bansa—ang rebolusyon para wakasan ang kolonyal at pyudal na pagsasamantala sa lipunang Pilipino.

Pebrero 1, 1971 naman nagsimula ang Diliman Commune laban sa panghihimasok ng militar sa Unibersidad ng Pilipinas. Binarikadahan ng mga estudyante ang campus bilang pakikiisa sa protesta ng mga naka-strike na tsuper laban sa pagtaas ng presyo ng langis. Marahas ding sinupil ang pagkilos, ngunit matagumpay na dinepensahan ng mga estudyante ang pamantasan.

Marami sa kanila ang piniling lubos pang ialay ang sarili sa bayan, gaya ng Oblation na simbolo ng pamantasan.

Mula sa mga pangyayaring ito, naging talamak ang panunupil at pang-aaresto sa mga kritiko ng pamahalaan hanggang sa tuluyan nang idineklara ni Marcos ang Batas Militar sa Pilipinas noong Setyembre 21, 1972. Mula sa mga pangyayaring ito, maraming kabataan ang naging biktima ng sapilitang pagkawala o pagpaslang. Marami ang nagpatuloy sa pagkilos sa underground habang ang iba’y naging biktima ng iligal na pag-aresto at pagkakakulong, tortyur, at iba pang ‘di makataong pagtrato. Patuloy na kumilos ang mamamayan hanggang mapatalsik ang diktador na si Marcos noong Pebrero 1986 sa makasaysayang EDSA People Power.

Narito ang larawan at maikling pagpapakilala sa mga kabataang martir at bayani mula sa UP mula 1970 hanggang 1986.

(Patuloy pang pinapaunlad ang koleksyong ito.)

Editor: Sam Montuya

Manunulat: Luis Adrian Hidalgo, Demie Dangla at Anjon Galaruan

Pananaliksik: UP Aperture

Ang mga larawan ay mula sa photo exhibit “Kasaysayang Nagpapatuloy” ng UP Aperture sa 2nd flr, Palma Hall (AS Building) noong Enero 2013.

Para sa mobile users: I-click ang litrato para mabasa ang detalye

CRISPIN TAGAMOLILA

Bata pa lamang ay mulat na si Crispin Tagamolila sa pakikibaka ng mga Huk.

Matapos ang kursong Business Administration sa UP, pumasok si Crispin sa Philipine Constabulary Law School. Sa kanyang pag-aaral, nakita niya ang AFP bilang pangunahing instrumento ng pagsugpo sa pag-aalsa ng masang inaapi kaya tinalikuran niya ang pagiging isang tenyente—siya ay sumapi sa NPA kung saan nakilala siya ng masa sa kanyang pagiging magiliw, matulungin at pagiging bukas sa pagkatuto. Namatay siya sa isang engkwentro sa Echague, Isabela noong 1972.

DENNIS DEVERATURDA

Nangarap na maging isang abogado, kaya naman lumuwas siya mula Zambales upang mag-aral sa Unibersidad ng Pilipinas. Sumali siya sa UP Nationalist Corps kung saan nagkaroon ng maraming debate at diskusyon, na naghikayat sa kanya na basahin sina Karl Marx at Victor Perlo. Naging aktibo siya sa Samahang Demokratiko ng Kabataan (SDK).
Kahit na sinuspinde ang writ of habeas corpus noong Agusto 1971, nagpatuloy siya sa mga gawaing politikal sa mga magsasaka sa Zambales. Siya at ang kanyang mga kaibigan ay pinatay ng mga sundalo noong Pebrero 1972.

BAYANI LONTOK

Mula sa kursong engineering sa UP Diliman noong 1966, lumipat sa kursong agricultural engineering sa UPLB si Bayani P. Lontok. Sa karanasan niya kasama ang mga magsasaka niya nakita ang kahalagahan ng agrikultura at pag-iindustriyalisa bilang sagot sa kahirapan ng Pilipinas. Sumali siya sa Samahang Demokratiko ng Kabataan at UP College of Agriculture Cultural Society.Taong 1970, ipinagpatuloy niya ang pakikipamuhay sa mga pesante. At noong 1971 ay buong panahon nang kumilos sa Mt. Banahaw.

Siya at tatlo pa niyang mga kasama ay namatay sa isang raid ng military noong 1972.

PASTOR MESINA

PASTOR MESINA. Tubong Mindanao ang mga magulang ni Pastor, ngunit siya’y lumaki na sa Maynila. Kumuha ng kursong Chemistry dahil plano niyang mag-aral ng Medisina.

Noong Pebrero 1971, lumahok siya sa pagkilos ng Samahang Demokratiko ng Kabataan at nagtayo ng barikada . Isang maka-Marcos na propesor ang nagpaputok sa kanilang hanay nang di ito papasukin ng kanilang grupo.

Si Pastor Mesina ang unang martir ng Diliman Commune.

VERGEL LANDRITO

Mas kilala sa tawag na Butch, ay mula sa isang maykayang pamilya. Noong siya ay tinedyer, binuo niya ang grupong ‘Black Cats,’ isang barkada sa kanilang komunidad at mga kalaro niya sa basketball. Hindi kalauna’y ang grupong ito ang magtataguyod ng SDK (Samahang Demokratiko ng mga Kabataan) chapter sa kanilang barangay sa Area 2. Ngunit, matapos ang isang rambol ng mga fraternities sa UP, hindi na ulit siya bumalik sa unibersidad.
Sa kabila nito, ipinagpatuloy niya pag-oorganisa sa mga urban poor at komunidad ng mga Aeta sa bansa.

TERESA VYTIACO

Isa sa mga daan-daang estudyante ng UP na tumulong sa flood relief operations noong 1970s si Teresa kung saan siya ay namulat. Lumahok sa mga kilos protesta, kinalauna’y sumali Samahang Demokratiko ng Kabataan (SDK). Sa Bicol siya buong panahong nag-organisa sa Kabataang Makabayan kung saan ay naging aktibo siya sa mga gawaing pang-kultura at pang-edukasyon ng mga lokal. Nagpatuloy siya at kanyang mga kasama maging noong matapos ibaba ang Martial Law.

Buntis siya nang huling makita ng kanyang ina noong 1972, sa araw ding iyon siya namatay nang salakayin ang kanyang grupo ng mga sundalo.

ELLECER CORTES

Kilala rin sa pangalang Boyong, ay naging aktibista habang nag-aaral sa Unibersidad ng Pilipinas. Naging miyembro ng Movement for Nationalism, the Bertrand Russell Peace Foundation, at Student Cultural Association of UP (SCAUP). Isa siya sa mga tagapagtaguyod ng Kabataang Makabayan (KM) at Samahang Demokratikong Kabataan (SDK), kung saan siya naging aktibo.
Mahilig siyang magsulat ng mga maiikli at mahahabang dula na nagtatampok ng mga isyu sa probinsya.
Namatay si Boyong sa edad na bente-dos.

JENNIFER CARIÑO

Masayahin at mahilig sa musika si Jennifer “Jingjing” Cariño. Isa siya sa mga unang babaeng miyembro ng Kabataang Makabayan. Kanyang sinuportahan ang pakikipaglaban ng mga manininda at mga manggagawa.

Ibinahagi niya sa mga aktibista ang pag-awit bilang pagprotesta at ang pagsasagawa ng mga kultural na pagtatanghal sa mga rally. Nagsulat siya ng mga rebolusyunaryong awitin at itinuro ang mga ito sa mga mamamayan. Napamahal rin siya (alyas Ka Maria) sa mga mamamayan ng Kalanguya.

EMMANUEL ALVAREZ

Tubong Kabite at galing sa maykayang pamilya, ay miyembro ng Kabataang Makabayan(KM)-University of the Philippines Chapter. Bagaman idineklarang iligal ang KM noong panahon ng Batas Militar, nagpatuloy pa rin ang operasyon nito sa ilalim ng kanyang pamamahala at gabay. Kilalang mahinahon si Alvarez sa KM.

Nawala si Alvarez noong ika-6 ng Enero, 1976 sa edad na dalawampu’t pito.

CRISTINA CATALLA

Miyembro ng Samahang Demokratiko ng Kabataan sa Unibersidad ng Pilipinas sa Los Banos, Laguna. Ang kanyang pulitikal na kamalayan ay kanyang ipinahayag sa kanyang mga artikulo sa Aggie Green and Gold.

Mula nang suspendihin ang writ of habeas corpus noong 1971, nagtrabaho si Tina bilang full-time na tagapag-organisa ng mga estudyante at kabataaan. Naging probinsyal siyang koordineytor at trainer instructor ng Southern Tagalog Movement for Civil Liberties sa Batangas.

MERARDO ARCE

Matalino, gusto ng mga tao, mahusay sa palakasan at sining – si Merardo Arce ay lumahok sa Sigwa ng Unang Kuwarto (First Quarter Storm) noong dekada ’70. Miyembro si Mer ng Kabataang Makabayan. Tumulong din siya sa pagtatayo ng Pandayang Sining, isang kultural na pangkat na nagpaparating ng mga isyung panlipunan sa mga mamamayan sa pamamagitan ng mga awit, tula, at dula.

Si Mer ay isang epektibong tagapag-udyok at tagapag-organisa. Naging lider siya ng isang anti-martial law underground movement sa Mindanao.

JUAN ESCANDOR

Tubong Sorsogon at isa sa mga nanguna sa Sigwa ng Unang Kuwarto, isa sa mga miyembrong nagtatag ng Kabataang Makabayan. Inorganisa niya ang mga institusyunal na manggagawa ng Philippine General Hospital. Pinasimulan niya rin ang pagbuo sa Sorsogon Progressive Movement noong 1969 at tumulong siya sa pagtayo ng Progresibong Kilusang Medikal.
Pinili niyang iwan ang kanyang trabaho bilang espesyalista sa kanser upang maglingkod sa mga rural na bahagi ng Lambak ng Cagayan.

MANUEL BAUTISTA

Isang mamamahayag. Naging kinatawan siya ng kanyang kolehiyo sa University Student Council sa Unibersidad ng Pilipinas sa Los Baños, Laguna. Naging aktibo rin siya sa kanilang pahayagang Aggie Green and Gold.

Noong dekada ’70, nilisan niya ang pamantasan at nagtayo ng pahayagang underground sa Timog Katagalugan, na kanya ring pinamatnugutan. Matapos maaresto at makulong noong 1973, naging patnugot din siya ng isa pang pahayagang underground sa bahaging Quezon at Bikol.

REMBERTO ”BOBBY” DELA PAZ

Isang manggagamot mula sa Maynila na nakasaksi sa labis na kahirapan, malawakang pang-aalipusta at pang-aabuso sa mga mamamayan sa Samar.
Nagtayo si Bobby at ang kanyang asawa ng kanilang unang klinika sa Samar. Naging bukas ito para sa lahat. Mismong si Bobby ang lumalapit sa mga nangangailangan at nagtuturo sa mga mamamayan tungkol sa kalusugan.

Para kay Bobby, ang tangi niyang kinatatakutan ay ang hindi pagiging isang mabuting doktor.

LETICIA LADLAD

Mag-aaral sa Unibersidad ng Pilipinas, Los Banos. Kilala bilang isang mahusay na manunulat ng College Editor’s Guild of the Philippines, League of Editors for a Democratic Society at Aggie Green and Gold, ang dyaryo ng UP College of Agriculture. Nang pahintuin ni Marcos ang writ of habeas corpus noong 1971, umalis siya ng unibersidad at nakipamuhay sa mga magsasaka sa Laguna at mga probinsya ng Quezon upang manghikayat na magkaroon ng pulitikal na talakayan.
Noong Nobyembre 30 1975, sa Paco, Manila, nawala siya pati ang kanyang mga kasamahan.

MA. LORENA BARROS

Nagtapos siya ng AB Antropolohiya sa Unibersidad ng Pilipinas noong 1970.
Inorganisa ni Lorie ang Malayang Kilusan ng Bagong Kababaihan (Makibaka) at siya ang naging unang tagapangulo nito.
Kinasuhan ng subersyon noong 1971. Nagtungo sa mga probinsya si Lorie upang makaiwas sa pagkakahuli. Saan man siya mapunta, patuloy siyang nagsusulat ng mga tula, awit, at sanaysay.

FLORO BALCE

Nagmula sa isang mahirap subalit masayahing pamilya sa Camarines Sur si Floro “Poloy” Balce.

Sa mga unang taon niya sa Unibersidad ng Pilipinas, panahon noon ng Batas Militar, tumutulong na si Poloy sa mga isinasagawang pagprotesta ng mga mag-aaral. Naging miyembro siya ng Kabataang Makabayan. Matapos lisanin ang UP noong 1978, bumalik siya sa Bikol at doon ay nagturo sa mga magsasaka. Pangarap niya ang magtayo ng paaralan para sa mga bata sa kabundukan.

EMMANUEL LACABA

Isang manunula, kwentista, mananaysay, mandudula, ilustrador sa magasin, actor, lektyurer sa Unibersidad ng Pilipinas, manunulat ng mga awitin, at guro sa martial arts. Isa siya sa mga naging aktibong lumahok sa Sigwa ng Unang Kuwarto.

Noong 1974, sumali siya sa New People’s Army sa Timog Cotabato, sa pangalan na Popoy Dakuykoy. Ayon sa mga kapwa niya manunulat, si Eman ang mahiyaing batang manunulang magpakailang magsusulat ng huling tula matapos ang huling tula.

RUBEN LUNAS

Lumaki sa Albay. Pumasok ito sa Unibersidad ng Pilipinas at naging kasapi ng Samahang Demokratikong Kabataan(SDK). Lumahok din si Ruben sa First Quarter Storm at sa Diliman Commune. Nang ipinataw ang Batas Militar, siya at ang kanyang mga kasamahan sa SDK ay nagtayo ng nursery school sa Balara, Quezon City.
Bumalik siya ng Albay upang tumulong sa mga magsasaka, ngunit napatay siya noong 1975 ng mga elemento ng Philippine Constabulary.

RODELO MANAOG

Isang lider-aktibista na nawala noong June 20, 1984 sa ilalim ng diktadurang Marcos. Nag-aral ito ng Communications Arts sa UP Los Banos at naging miyembro ng UPLB Writer’s Club at UPLB Perspective. Siya rin ay naging labor organizer ng Institute For Workers Leadership and Development sa Laguna. Bago pa mawala ay napansin na nito ang sunod sunod na paniniktik sa kanya.

Huli itong nakita ng kanyang mga kaibigan sa isang tindahan sa UP Los Baños.

RIZALINA ILAGAN

Miyembro ng Kabataang Makabayan at Panday Sining. Lumiban siya sa huling semestre ng UP para maging rehiyunal na coordinator para sa kultural na sektor ng Kabataang Makabayan sa Southern Tagalog. Siya rin ay sumali bilang editoryal na staff ng Kalatas, isang underground newsletter.

Si Rizalina kabilang ang anim na mag-aaral mula sa iba't ibang bahagi ng Metro Manila ay nawala noong July 30, 1971.

NIMFA DEL ROSARIO

Masayahin at bibong bata si Nimfa del Rosario, na kilala rin sa tawag na “Nona.” Sa Philippine Science High School siya namulat sa pampulitikang kalagayan ng ating bayan. Pagtungtong sa kolehiyo, sumali rin siya ng Kabataang Makabayan (KM).

1975 dinukot ng mga sundalo ang kanyang asawa, at mula noo’y di na nakita ulit. Nagtungo ito ng Ifugao para ituloy ang kanyang pampulitikang gawain sa mga katutubo, dito na rin ito inabot ng kanyang kasawian. Madaling-araw nang sinalakay ng mga sundalo ang komunidad na kanilang tinutuluyan.

ARNULFO RESUS

Mag-aaral ng Geodetic Engineering sa Unibersidad ng Pilipinas noong 1969. Siya ay naging miyembro ng Kabataang Makabayan at Student Christian Movement of the Philippines at Christians for National Liberation. Aktibo rin ito laban sa diktadurang Marcos, nakiisa sa pag-oorganisa sa kapwa mag-aaral laban sa rehimen.

Taong 1975 nang magtungo sa Isabela si Noli at kanyang asawa upang mag-organisa sa komunidad. February, 1977 nang dakipin at patayin ito ng mga sundalo. Di na nakuha ang kanyang katawan .

PURIFICACION PEDRO

Isang social worker sa Immaculate Concepcion Parish sa Cubao, Quezon City. Nakapagtapos ito ng BS Social Work sa UP Diliman noong 1969. Siya ay nawala sa Bataan habang bumibista sa mga kaibigang NPA.
Natagpuan si Puri sa Bataan Provincial Hospital at sa kanyang ika-6 na araw ng pagkaospital, isang grupo ng kalalakihan ang nagpumilit na pumasok sa kanyang kuwarto. Nang sila’y lumisan, si Puri ay natagpuang patay, tila nasakal sa loob ng kanyang banyo ng ospital. Siya ay 29 taong gulang.

ALEXANDER BELONE II

Noong Pebrero 1971, si Alex ay naging estudyante ng UP Diliman at naging parte ng Diliman Commune. Isang araw, may isang propesor na maka-Marcos ang nagpumilit pumasok sa eskuwelahan, at binaril ang isa pang kasama ni Alex. Dahil sa pangyayari, inilipat siya sa lokal na pamantasan sa Naga ng kanyang magulang. Dito siya nagbuo ng Kabataang Makabayan at lumikha ng radikal na sining.
Panahon ng Batas Militar nang magpasyang sumapi sa NPA si Alex, walong taon din siyang kumilos rito bago mapatay ng paputukan ng mga sundalo ang bahay na pinagpapahingahan nila.

ARMANDO PALABAY

Si Armando, kilala bilang Mandrake, ay lumaki sa Ilocos. Naging bahagi ng kilusan laban kay Marcos, kasama ang kanyang kapatid. Nang pumasok sa Diliman, siya ay naging miyembro ng Student Cultural Association of UP, at Kabataang Makabayan. Bumalik sila sa Ilocos upang itaguyod ang mga pagkilos laban kay Marcos. Nang ipatupad ang Batas Militar, nahuli ang magkapatid. Bumalik ito sa UP nang makalaya, ngunit taong 1973 nagtungo at nakipamuhay sa mga Tinggian sa Abra kung saan ito naging manggagamot sa komunidad.

Napatay ito sa isang engkwentro kalaban ang Philippine Constabulary.

JESSICA SALES

Nagturo ng political science sa UP Manila at UP Los Banos. Nagtrabaho rin si Jessica bilang research associate sa Department of Agricultural Education sa Kolehiyo ng Agrikultura sa UPLB habang kumukuha ng masteral units sa parehong departamento. Isa rin ito sa naghikayat sa kanyang mga mag-aaral na lumahok sa isyung pampulitika sa panahon ng Batas Militar. Bahagi rin siya sa nagbuo ng Kapisanan ng Gurong Makabayan na layong isulong ang karapatan ng mga guro at tutulan ang polisiya ni Marcos.

July 31, 1977, nawala si Jessica at anim pa nitong kasama.

ABRAHAM SARMIENTO JR.

Ang punong patnugot ng Collegian noong 1975, sa pamamagitan nito buong tapang na tinuligsa ng mga mag-aaral ng UP ang Batas Militar ni Marcos. Aktibo rin ito sa mga pagkilos laban sa polisiya ng pamahalaan. Siya’y inaresto kabilang ang iba pang lider estudyante mula sa UP at ipinasara ang Collegian.

Pitong buwan itong naka-kulong mula Fort Bonifacio nailipat sa Camp Crame, lubusang nanghina si Ditto na naging sanhi ng kanyang pagkamatay. Siya’y 27 anyos lamang, dahil sa sakit sa puso.

LOURDES GARDUCE LAGMAN

Noong hayskul pa lamang, ipinadala siya ng mga madre ng kanyang eskwelahan sa iba’t ibang lugar sa bansa upang magtrabaho sa isang outreach program na tinatawag na ‘Kasapi’. Dito, nakita niya ang mga paghihirap at pandarahas na dinadanas ng mga sugarworkers o sacadas. Naging aktibo si Dodie sa SDK (Samahang Demokratiko ng Kabataan), kung saan napangasawa niya rin ang kapwa aktibista na si Felimon Lagman matapos ideklara ang batas militar.
Taong 1979 nang masawi si Dodie sa isang engkwentro sa mga sundalo. Palihim na dinala ang kanyang katawan pa Maynila upang mabigyan ng marangal na libing.

BENEDICTO PASETES

Kumuha ng kursong BS Veterinary Medicine sa Diliman si Benny, at naging kasapi ng UP Nationalist Corps at Samahang Demokratiko ng Kabataan. Nanguna din sa mga talakayan sa UP at ibang unibersidad. Nahuli ang ibang mga kasama ng mga militar nang ito’y makipamuhay sa mga magsasaka sa Central Luzon, ngunit nagpatuloy siya sa kanyang pag-oorganisa sa mga manggagawa at magsasaka.
Sumapi siya sa New People’s Army, kung saan mas nakilala bilang ‘Ka Willy’. Napatay si Benny at isa pang kasama nang salakayin ng militar ang bahay ng isang magsasaka kung saan sila namamahinga noong 1976.

ANTONIO TAGAMOLILA

Mas kilala bilang Tony ay naging kasapi ng Kabataang Makabayan noong 1966, naging kasapi rin siya ng Samahan ng Demokratikong Kabataan. Sumali si Tony ng Philippine Collegian kung saan siya ay naging punong patnugot. Dito siya nakilala bilang matalas at matapang na manunulat.

Nang ideklara ang Batas Militar nagtungo siya ng Iloilo upang lumahok sa armadong pakikibaka. Noong Pebrero 19, 1974 nakasagupa ng kanilang grupo ang Philippine Constabulary kung saan siya napatay kabilang ang kanyang mga kasama.