Ilan sa mga awit na makabuluhang alalahanin sa pagbaha sa Marikina at Cagayan matapos ang pananalasa ng bagyong Ulysses ang ilang kanta na nalikha hinggil sa mga “dam.” Sinisisi ng ilan ang nangyaring malalang pagbaha sa Marikina at Cagayan sa pagpapakawala ng tubig ng Angat at Magat Dam. Paiimbestigihan pa ang mga paratang na ito.
Ang mga proyektong dam na nabanggit ay itinayo noon pang panahon ng pagkapangulo’t dikatadurya ni Ferdinand Marcos, Sr. sa pamamagitan ng mga dayuhang institusyong nagpapautang gaya ng World Bank.
Sa mga awiting “Dam” (1989) ni Gary Granada at “On Potok” (1985) ni Fr. Oliver Castor, CSSR, mauunawaan ang mga usapin kapaloob ng pagtatayo ng mga dam, na tinatawag ng gobyerno at ng mga dayuhang institusyong nagpapautang na “proyektong pangkaunlaran.” Sa pamamagitan ng mga dam, nakakapag-imbak ng tubig, nakakalikha ng enerhiya at napipigilan ang pagbaha.
Pero para sa mga kantang nabanggit at sa mga naapektuhan ng dam, itinuring nila itong “huwad na kaunlaran” – kung saan kinakamkam ang malawak na lupang ninuno ng mga katutubo na magdudulot ng pagkawasak ng kanilang komunidad at kultura, malulubog sa tubig ang mga kalapit na komunidad at magdudulot ng malawak na dislokasyon, binabaon sa utang ang bansa, at sinisira ang mga bundok at kalikasan na malao’y bumabalik sa tao ang pinsala, gaya ng mga pagbaha na dulot ng pagpapakawala ng tubig sa dam o ng pagkakalbo ng mga gubat. Giit din ng mga tumututol sa dam na mas nakikinabang ang mga mamumuhunan sa mga dam kaysa sa mga kalapit na komunidad nito.
Ang pagpapaalis sa mga katutubo para maitayo ang mga dam ay nagdulot din ng karahasan at paglabag sa karapatang pantao – gaya ng pagpaslang kay Macliing Dulag ng mga sundalo sa ilalim ng diktadurya ni Marcos. Isa sa 4 na proyektong dam sa Chico River lang ang natuloy at inabandona ni Marcos ang proyekto pagkatapos ng pagpaslang kay Macliing Dulag at higit pang pagkakaisa ng mga katutubo. Noong 2017, nakasama sa mga prayoridad na proyektong “Build, Build, Build” ni Pangulong Rodrigo Duterte ang Chico River Pump Irrigation Project, na may pondong P4.3 bilyon mula sa pautang ng China.
Dam
Awit ni Gary Granada
Sa ngalan ng huwad na kaunlaran
Ang bayan ko’y sa utang nadiin
At ito na ang kabayaran
Ang kanunu-nunuang lupain
Ang mga eksperto’y nagsasaya
At nagpupuri at sumasamba
Sa wangis ng diyus-diyosan nila
Ang dambuhalang dam
Damdam damdam damda dadam
Damdam damdam damda dadam
Damdam damdam damda dadam
Ang dambuhalang dam
Ang mga tribu’y nagtatatangis
Nananaghoy at nababaliw
Habang ang mga turistang mababangis
Nalilibang at naaaliw
Sa mga pulubing nagsasayaw
Mga katutubo ng Apayao
Na napaalis kahit umayaw
Alang-alang sa dam
Damdam damdam damda dadam
Damdam damdam damda dadam
Damdam damdam damda dadam
Ang dambuhalang dam
Titigan ninyo ang gahiganteng bato
Nagsasalarawan ng lipunang ito
Tulad ng mga gumawa rin nito
Walang pakiramdam
Isa pang awitin hinggil sa dam ang napakamakabuluhan sa panahong ito ang awitin hinggil sa paninira sa lupang ninuno ng mga Dumagat mula sa Quezon, Bulacan, Rizal at Laguna. Mula 2017, kasama rin sa prayoridad na proyektong Build, Build, Build ni Duterte ang Kaliwa Dam na may P10.2 bilyon na pautang mula rin sa China. Maraming tumutol sa pautang na ito ng China na maraming ‘di pantay na probisyon. Buhay na buhay ang mensahe ng kantang “On Potok” sa maaaring maging pinsala sa mga katutubo at kalikasan kapag natuloy ang proyektong Kaliwa Dam.
Masasabing pinakawalan ng dam ang pag-alab ng damdamin ng mga katutubo sa Cordillera at sa iba pang lugar sa bansa para sa sariling pagpapasya at pagkakaisa–na siyang maaaring tunay na kabutihang naging dulot nito.
On Potok
Awit ni Fr. Oliver Castor, CSsR
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na ang lupang nilikha ni Makidjapat
Kakmuka ni Agta, para sa mga Dumagat
Sa pusod ng Sierra Madre, tahimik ang aming daigdig
Nang dumating ang mga gahaman, dala ay ligalig
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na ang lupang nilikha ni Makidjapat
Binulabog na ng ingay ng lagaring de makina
Ang yaman ng kagubata’y kanilang kinukuha
Panaghoy ng Sierra Madre, aming nina
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na ang lupang libingan ng aming ninuno
Lalamunin na ng tubig ng dam na itatayo
[Pre-Chorus]
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
Eyenyeyade, eyenyeyade
Para de ora
[Chorus]
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
On potok na eyenade
Na eyenade ni Makidjapat
[Outro]
Eyenyeyade, eyenyeyade
Para de ora
—
“Proyektong pangkaunlaran” o “huwad na kaunlaran”? Kung mayroon mang tinuturo ang kasaysayan ng mga dam at ang mga pagbaha sa kasalukuyan, ito ay dapat nakasentro ang kaunlarang sinusulong sa kabutihan ng mga mamamayan, kasama na ang pinakamalalang maaapektuhan. Kung kakalimutan o tatalikuran sila, hindi na rin magiging nakakapagtaka na 10, 20, o 50 taon makalipas ay tila normal na tugon ang pagpakawala ng tubig para ‘di masira ang mga struktura ng mga dam kaysa sa isipin muna ang mga malulunod na bahay at buhay hindi na lamang ng mga katutubo, kundi maging ng mga taga-syudad.
Bumabalik pa rin hanggang ngayon, higit 5 dekada matapos itayo ang mga dam na ito, sa tanong kung kailangan bang kapalit ng kaunlaran ay ang kapakanan o buhay ng mga ordinaryong mamamayan? Ang resulta nga ba ay nagbibigay katwiran sa pamamaraan?
